Khu di tích Phủ Dầy Nam Định là tên gọi của 1 quần thể di tích ở cõi âm của những cá thể người Việt trong cùng đồng Kim Thái, vùng Vụ Bản, thức giấc Nam Định. Trong đó, công trình chính là cung thờ Bà Chúa Liễu Hạnh ngay sát chợ Viềng. Đây là 1 quần thể kiến trúc tín ngưỡng với những giá trị cao về mặt nghệ thuật, Nơi đây gắn liền với việc thờ phụng bà Chúa Liễu Hạnh – 1 trong “tứ bất tử” được dân gian cung kính suy tôn.
Cái tên Phủ Dầy bắt nguồn từ đâu? Phủ Dầy là tên gọi của quần thể di tích cõi âm của những cá nhân người Việt ở cộng tác xã Kim Thái, vùng Vụ Bản, tỉnh Nam Định. Trong đó, công trình chính là cung thờ Bà Chúa Liễu Hạnh ngay sát chợ Viềng. Phủ Giầy mang tên cũ là Kẻ Giầy, nguồn gốc từ truyền thuyết rằng Bà Chúa Liễu Hạnh vì quá yêu quý gia đình, người nhà và con chiếc phải đã để lại 1 mẫu giày trên hành tinh trước lúc về sở hữu thiên đường. Hay lại mang truyền thuyết: Vua đi ngang qua vùng này và đi qua đêm ở quán nước của công chúa Liễu Hạnh, được một đôi giày, nàng đặt ra 1 vị trí yêu gọi là Phủ Giầy. Còn gọi là Phủ Dầy vì nơi đây với món bánh giầy được rộng rãi người biết đến, cá nhân nhất mực cảm nhận rằng: Kẻ Giầy căn nguyên từ nơi với một ngọn đồi đất trông giống như một chiếc bánh giầy trước cơ quan công quyền. Cho tới khi Liễu Hạnh được tôn làm Mẹ Trời, Kẻ Giáy được đổi thành Phủ Giầy.
Đôi nét về hiện vật Phủ Dầy
Phủ Dầy là một quần thể công trình kiến trúc sở hữu một không hai ở vùng đồng bằng và sông nước mênh mông. Dãy núi được bao bọc bởi những mẫu suối uốn lượn tạo nên 1 cảnh đẹp mê hồn. Những ngọn núi này được tất cả người mường tượng như một con thú thần thoại với đầu là núi Thắm, thân mình rắn có cánh là núi Tiên Hương, núi Bằng, núi Le, núi Gôi và bên dưới là núi Thọ. Mặc dù trên thực tế, hiện vật Phủ Giầy ko phải là một công trình xây dựng thú vị và sở hữu tầm vóc tuyệt vời trong sự gần xếp cấu trúc chặt chẽ của Việt Nam. Dù thế nào đi nữa, lối sống của triều Nguyễn vẫn được khắc sâu trong tác phẩm này. Có hai khu bảo tàng lớn ở Phủ Giầy. Một là thị trấn Vạn Cát – xóm cũ của tổ tiên và hai là trấn Tiên Hương – xóm cũ của Công chúa Liễu Hạnh. Không phụ thuộc vào hai dinh thự chính của hoàng phái này, khu vực bao vòng vo được bao bọc bởi sự lớn mạnh của các khu bảo tồn khác nhau như Đền Khâm Sai, Đền Thượng và Đền Vua. Miếu Cống Đông, miếu Giếng Găng, miếu Cây Đa, tập thể Ông Không, miếu Phủ Tổ, trấn Mẫu … Về sự gần xếp oai nghiêm và nơi thờ phụng này, quy mô tình yêu cũng như sự đồ sộ của Phủ Giầy. đã được nâng lên.
Phủ Tiên Hương là 1 công trình kiến trúc tuyệt vời. Trước lâu đài là một giếng tròn ở trung tâm với cột cờ và sau đến một sân vô cùng lớn được sắp xếp các điểm tựa, trên đỉnh cao nhất là những con chim phụng hoàng và kỳ lân. Tiếp theo là ba công trình kiến trúc chẵn: nhà bằng lăng, nhà trống, nhà cồng. Hồ hình lưỡi liềm được bao bọc bởi các lan can thấp, các tấm bình phong và hai cây cầu đá. Nơi oai nghiêm chính, yêu thương phạm vi Bốn Cung điện Mẹ. Mẹ Thượng Thiên (Trời) ở trung tâm, Mẹ (đất) ở bên phải, Mẹ Thoại (Nước) ở bên trái, Mẹ Thượng Ngàn (núi, rừng) ở gần hơn.
Phủ Vân Cát cách phủ chính không xa, với 1 loại vui chơi xen kẽ, phía trước là hồ nước nửa vòng tròn, sau ấy là năm cửa huy hoàng. Chính giữa là nơi để tôn kính Chúa Liễu. Khu bên trái là cung thờ Phật, khu bên nên là cung thờ Lý Nam Đế. Phủ nằm giữa thánh thất thị trấn và chùa Long Vân, mang chung một khoảng sân rộng lớn, tạo thành 1 quần thể kiến trúc tôn kính Mẹ – Thần – Phật. Hiện giờ trong điện Vân Cát nhất định ko tồn tại 1 nhân vật nghiêm khắc đơn độc. Qua một số biên chép trên, Điện Tiên Hương là lâu đài ở trấn A Thái được xây dựng vào thế kỷ XVII và là nơi thờ Mẫu Liễu Hạnh, được các triều đình thời Trung cổ và rộng rãi chính quyền tôn sùng. đối mang thần lực đứng đầu lâu đài là Thánh Mẫu Liễu Hạnh. Phủ Vân Cát là dinh thự của hoàng phái được xây dựng sau này và còn tôn kính Thánh Mẫu Liễu Hạnh.
Lăng chúa Liễu, ko kể phủ chính, chiếm một khu vực riêng hình chữ nhật. Toàn bộ công trình đều xây bằng đá, chạm trổ đẹp. Giữa lăng là một ngôi mộ hình bát giác, mỗi cạnh chừng 1 mét.
Sự tích về Mẫu Liễu Hạnh
Thái Mẫu Liễu Hạnh là nhân vật trọng tâm được thờ phụng trong các di tích ở Phủ Dầy cũng như trong lễ hội Phủ Dầy. Đây là 1 nhân vật vừa là thiên thần, vừa là nhân thần mang những huyền thoại dày đặc khía cạnh kỳ ảo. Chuyện đề cập Mẫu Liễu Hạnh là công chúa con Ngọc Hoàng xuống trần đầu thai vào một gia đình họ Lê ở thôn An Thái, xã Vân Cát, huyện Vụ Bản (Nam Định), nay là thôn Tiên Hương, xã Kim Thái, lấy chồng họ Trần ở cùng thôn. Hiện nay làng Tiên Hương còn có nhà thờ tổ (còn gọi là Phủ Nội) đã được xây dựng từ 200 năm trước, thờ các vị thánh sư hai họ Trần, Lê. Trong Phủ Nội còn với bản tộc phả ghi rõ Mẫu Liễu Hạnh được sinh ra tại thôn này có cha là ông Lê Thái Công, mẹ là Trần Thị Phúc.
Sự thật này lại được bao phủ bởi phổ biến huyền thoại đan xen. Có người cho rằng, cha bà Liễu Hạnh đã từng nằm mê được lên thiên đình. Tại đây ông chứng kiến cảnh Đệ nhị Tiên chúa Quỳnh Nương do phạm lỗiđánh vỡ vạc chén ngọc mà bị đày xuống trần gian. Khi ông tỉnh giấc, vợ ông đã sinh được 1 con gái. Đêm ấy có hương lạ thơm nức ở trong nhà, trăng sáng soi vào cửa sổ. Nhớ lại giấc mộng ông bà ngay tắp lự đặt tên con là Lê Thị Thắng và có tên hiệu là Giáng Tiên (Tiên giáng trần). Ngoài ra, còn rộng rãi huyền thoại khác về sự hiển linh của bà như việc bà giúp nhà Trịnh dẹp giặc, hội kiến với trạng Bùng (Phùng Khắc Khoan) khi ông đi xứ Trung Quốc về… Trong phủ còn sở hữu hẳn một bài thơ về cuộc chu du tao ngộ giữa bà với trạng Bùng được chạm khắc cực kỳ rõ ràng. Vì thế mà dường như ko ở đâu với được sự đan xen vấn vít giữa hiện thực và huyền thoại như 1 bài thơ làm đẹp thêm cho đời bằng vùng đất lễ hội Phủ Dầy này. Chính lẽ ấy mà hàng năm hàng chục vạn trai thanh gái lịch vẫn từ muôn phương đổ về đây dặt dìu trảy hội, góp phần nâng cao thêm sự nổi tiếng cho lễ hội đặc dung nhan này.
Lễ hội Phủ Dầy Nam Định
Lễ hội Phủ Dầy là lễ hội suy tôn Thái Mẫu Liễu Hạnh- 1 bậc”Thiên hạ dòng nghi”, vị thần chủ của tín ngưỡng thờ Mẫu và là 1 vị Thánh trong Tứ vong mạng của dân tộc Việt Nam. Liễu Hạnh đã được phụng thờ ở phổ biến nơi: Phủ Dầy, Phủ Tây Hồ, Phủ Sòng và vô cùng đa dạng những phủ, đền khác. Nhưng lễ hội Phủ Dầy là lễ hội to nhất và với tính quy mô nhất.
Hội Phủ Dầy kéo dài 10 ngày từ mồng một tới mồng 10 tháng 3 âm lịch. Đồ lễ đa dạng là hương, hoa quả trong sáng đặt tại cung Đệ nhất thờ Mẫu. Đồ lễ mặn đặt tại ban Công Đồng và ban thờ các quan. Ngoài những hình thức lễ thường nhật như ở những di tích tôn giáo khác như đặt lễ, thắp hương, khấn vái, xin âm dương, hóa vàng lễ ở những di tích thờ Mẫu nhắc chung và Phủ Dầy nói riêng có thêm hình thức đặc trưng là hầu đồng (hầu bóng).
Hầu bóng gắn mang hát văn và múa thiêng là hình thức lễ nhiều nhất ở Phủ Dầy. Hát văn cùng mang múa thiêng – những điệu múa với đậm chất dân gian (múa sinh hoạt, múa chèo đò, múa hẻo…) đã tạo bắt buộc sức quyến rũ đặc trưng cho lễ nghi hầu bóng. Người ta quan niệm rằng 1 số người “có căn” với khả năng giao tế có thần linh, mang thể được Thánh nhập và quan thân xác họ. Để chuẩn bị cho một buổi hầu đồng, họ cần chuẩn bị hơi kỹ và tương đối tốn kém từ việc mua ngày phải chăng sắm người hầu dâng và cung văn tới việc sắm tậu trang phục, sắm đồ lễ… Tùy điều kiện kinh tế mà quần áo, đồ lễ sang trọng hay bình dân, đa dạng hay ít. Thông thường, quy trình của một buổi hầu đồng diễn ra qua mấy bước: với sự trợ giúp của hai người hầu dâng, người hầu đồng trùm khăn phủ diện, lắc lư, lúc Thánh giáng thì giơ tay ra hiệu cho cung văn biết. Nếu Thánh đã nhập thì tung khăn phủ diện.
Hầu bóng diễn ra liên tục trong năm, nhưng sở hữu thể nói, hình thức lễ bái, đội bát nhang, trình đồng, lên đồng diễn ra đặc trưng sôi nổi trong các ngày hội. Lễ là nguyên nhân trước tiên quyết định thành hình hội trong các lễ hội, vì vậy giả dụ mất đi những nhan sắc vẻ truyền thống và linh nghiệm của lễ thì hội cũng khó sở hữu điều kiện tồn tại lâu đời.
Rước kiệu Mẫu Liễu trong ngày doanh nghiệp lễ hội Phủ Giầy là 1 nghi thức quan trọng. Lễ rước được diễn ra khá náo nhiệt với sự tham dự của các nam nữ thanh đồng, của quần chúng. # trong thôn, đặc trưng là mang các xe tay chở sư chùa Thiên Hương đi thỉnh kinh, đoàn xe tay chở những quan, các vị chức nhan sắc hàng huyện, tổng…
Đám rước diễn ra trong ko khí hào hứng, đầy hết lòng của dòng người náo nhiệt trải dài. Từ các cụ già 70 – 80 tuổi tới các cháu bé, từ các người giàu có đến những thị thành cho đến lớp nghèo khó, mặt ai cũng ánh lên vẻ phấn chấn. Đoạn đường rước Mẫu không ngắn các người ta ko thấy mệt mỏi vì nhường nhịn như Mẫu đã tiếp thêm cho họ 1 nguồn sinh lực mà ko dễ gì với được. Đám rước áng chừng vài nghìn người từ rộng rãi miền quê khác nhau nhưng đều với 1 điểm chung – con cháu của Mẫu.
Trong đám rước còn mang sự xuất hiện của các đội múa rồng, múa sư tử, múa tứ linh, múa võ siêu đẹp mắt. Có 6 con rồng mang nhiều màu, đặc thù mang một con rồng mây mà theo lời 1 số người dân địa phương, ấy gọi là rồng Thanh Long (rồng xanh), luôn múa đôi cộng rồng Hoàng Long (rồng vang). Hai con rồng này cặp đôi, hòa quyện có nhau thì giang sơn sẽ hưng thịnh. Đặc biệt, trong đám rước từ Phủ Thiên Hương còn với 3 con rồng được kết bằng hàng nghìn quả bóng bay mang ba màu đỏ, xanh, vàng biểu trưng cho Tam tòa Thánh Mẫu trông cực kỳ sinh động.
Trò kéo chữ đây cũng là 1 nét đặc nhan sắc của Phủ Dầy. Hội kéo chữ thường được tiến hành vào ba ngày 7, 8, 9 tháng 3 hàng năm.
Trước lúc tổ chức kéo chữ, lý kỳ lý dịch phải lên lễ Mẫu để xin kẻo chư. Cũng với năm người lên Phủ Thông – nơi thờ Mẫu Liễu Hạnh và bà Ngọc Đài để xin chữ xếp, xin được chữ gì thì dán lên bảng gỗ rồi đem treo trước phượng du. Mỗi làng cử từ 20 – 30 thanh niên được gọi là cu li cờ, họ thường quấn khăn đỏ, mặc áo vàng, bụng thắt khăn đỏ, quần trắng, chân quấn xà cạp đỏ. Mỗi phu cờ cầm 1 gậy xếp chữ dài khoảng 4 thước dán giấy xanh, đỏ, trắng, vàng buộc rộng rãi tua rua, đầu gậy với ngù hài lòng gà.
Tổng cờ sẽ là người điều khiển các cu li cờ. Dưới sự điều khiển của tổng cờ, phu cờ chạy thành hàng một, vòng theo đường quanh co hồ trước cửa Phủ rồi trở về sân và đứng vào vị trí đã định hình, hình thành dần cả nét chữ cho đến lúc xếp xong. Nhìn từ xa trên đỉnh núi hay ngồi ở phương du cũng đều thấy nét chữ vàng nổi bật trên nền của các màu sắc đẹp sặc sỡ trông rất đẹp mắt. Chữ xếp thường là 4 chữ: “Mẫu nghi thiên hạ”, “Quang phục thánh thiện” hoặc “Hòa cốc phong đăng”, “Thiên hạ thái bình”. Người dân Phủ Dầy cho rằng tuỳ theo chữ kéo đầu năm mà năm đấy Mẫu sẽ “gia ân” hay “gia uy” cho con nhang đệ tử.
Có thể đề cập đây là 1 hình thức vừa là lễ nghi, nhưng cũng vừa là trò chơi thể thao quy mô và đẹp mắt lôi kéo được hàng nghìn người tham dự và động viên tán thưởng.
Đến bất cứ di tích nào trong khu vực quần thể di tích Phủ Dầy, chúng ta đều bắt gặp các làn điệu chầu văn vang lên từ sáng sớm đến đêm khuya. Hát chầu văn trở thành 1 nghi tiết ko thể thiếu trong những lễ thức chính của tục thờ Mẫu, chuyên dụng cho cho lễ lên đồng
Chợ Viềng- nơi tạo một ko khí hội hè sôi động cho cả vùng Phủ Dầy
Chợ Viềng là một chợ xuân của cư dân nông nghiệp, nó mang truyền thống từ xa xưa và vẫn được bảo lưu như 1 nét đẹp văn hóa.
Chợ Viềng ko chỉ đơn giản là một chợ kinh tế mà còn 1 hội chợ linh tính – chợ văn hóa. Người sắm chẳng buộc phải chọn rẻ, người bán cũng chẳng cần bán đắt. Người ta quan niệm chỉ bắt buộc chọn được 1 trang bị gì đấy là cả năm đến sẽ khiến ăn may mắn, phúc lộc dồi dào. Đặc biệt, trong hội chợ này nhường nhịn như có mặt mọi các sản vật của đa phương cũng như sản phẩm của những vùng lân cận. Các mặt hàng được bày bán la liệt sở hữu đủ toàn bộ chủng loại: từ các sản phẩm nông nghiệp như gạo, ngô, khoai sắn tới các đồ vật sinh hoạt như ấm chén, rổ rá, từ những đồ thờ cúng, những trang phục sinh hoạt tín ngưỡng tới những đồ trang trí, trang sức mỹ nghệ.
Đi chợ Viềng ai cũng muốn được nếm thử các món đặc sản như giết bò thui chấm có tương gừng, mua bánh dày giò…
Chợ Viềng ở đây còn gắn có các di tích, mà bao trùm lên cả quần thể này là thờ Mẫu Liễu Hạnh. Bởi vậy người ta tới chợ Viềng còn sở hữu tâm thức tới lễ Mẫu, xin lộc Mẫu. Họ tin rằng hầu hết đồ vật mà họ chọn trong chợ sẽ được Mẫu – Mẹ chúng giám và phù hộ. Vì thế, người ta vừa đi chơi, vãn cảnh chợ, vừa tậu bán những trang bị may mắn, vừa vào Phủ lễ Mẫu Liễu, lên đền Mẫu Thượng, xuống cả đền Mẫu Thoải cầu đa số sự may mắn, bình an, khiến ăn phát đạt, cầu mưa thuận gió hòa để mùa màng tươi tốt.