Huyện Ý Yên nằm ở phía tây nam của tỉnh Nam Định, vùng đất có rất nhiều các làng ngề ở các xã và thị trấn. Các làng nghề và sản phẩm của làng nghề tạo nên những bản sắc riêng của địa phương và của cả nước. Một trong những làng nghề đó phải kể đến làng nghề truyền thống đúc đồng. Làng Tống Xá thuộc xã Vạn Xá (xã Yên Xá), ngày nay xã Yên Xá đã sáp nhập vào thị trấn Lâm nên làng Tống Xá thuộc thị trấn Lâm.
Làng Tống Xá trước kia là một vùng quê nghèo còn lạc hậu, bên cạnh đó tới hôm nay làng Tống Xá đã vươn mình mang dáng dấp của một tiểu tỉnh thành có rộng rãi đổi thay theo hướng văn minh, hiện đại.
Theo cuốn “Tống Xá – Làng nghề đúc truyền thống – Cội nguồn xưa và nay”, xưa kia, xã Vạn Xá (gồm 2 làng Vạn Điểm và Tống Xá) là một vùng đất hoang vu, cây cối um tùm, địa thế gồ ghề, mang nơi thành gò đống, với nơi thành vùng trũng ngập nước.
Vào ngày mồng 10 tháng Giêng năm Tân Mùi (791), 2 ông tổ là Tống Phúc Thành và Dương Vạn Hợp cộng hơn 20 gia nhân đã đến vùng đất này khai hoang, lập ấp, trồng màu, cấy lúa để kiếm sống, biến vùng đất hoang sơ thành một trang trại, đặt tên là trang Kiến Hòa.
Trong khoảng thời kì từ năm 1010-1100, dân cư nơi đây càng ngày càng đông đúc, bộ máy hương chính địa phương đã tách trang Kiến Hòa thành các thôn, làng nhỏ. Khu vực trọng tâm phía bắc mang mọi người loại họ Tống sinh sống cần được đặt tên là làng Tống Xá (nhà của họ Tống).
Khu vực phía tây nam Tống Xá với đa số người chiếc họ Dương cộng rộng rãi người dân từ làng Vạn Điểm (Hà Nam) thiên cư tới lập nghiệp cần được đặt tên là làng Vạn Điểm.
Năm 1118, nhà sư Nguyễn Chí Thành (pháp danh Minh Không) ở Chùa Điềm Xá, huyện Gia Viễn (Ninh Bình) về vãn cảnh chùa làng Tống Xá. Sau khi chọn thấy ở cánh đồng phía đông làng Tống Xá mang chiếc đất sét với thể làm cho được khuôn đúc, ông đã cùng sở hữu dân làng đào hố, lấy đất đem về khiến cho khuôn rồi dạy dân làng nghề đúc kim loại, kéo bễ thổi lò, cung cấp ra các dụng cụ bằng gang, đồng… Từ đó, cánh đồng đào hố lấy đất sét được dân gian gọi là cánh đồng Cầu Hố.
Cùng với dạy nghề đúc kim loại, nhà sư Nguyễn Chí Thành đã cho tu bổ lại chùa làng, đặt tên là “Cổ Liêu tự”. Để hoài tưởng công lao của Thiền sư Nguyễn Minh Không, dân làng Tống Xá đã suy tôn ông là Đức Thánh tổ làng nghề và lập đền thờ tự.
Trải qua hơn 900 năm tồn tại và phát triển, nghề đúc đồng Tống Xá đã phát triển thành 1 trong những“cái nôi” của nghề đúc đồng trong cả nước. Trước năm 1945, nghề chính của làng Tống Xá chỉ làm đúc gang với các mặt hàng đơn giản là đồ thờ cúng, đồ gia dụng như: đỉnh đồng, lư hương, nồi, niêu, xoong, chảo… Các quá trình đúc đều làm cho thủ công, chủ yếu dựa vào sức cần lao của người thợ; dụng cụ, trang thiết bị còn thô sơ phải làm các quá trình rất vất vả, người thợ cần xúc tiếp trực tiếp mang khói bụi, khí độc.
Ngày nay, trong sản xuất, khoa học hiện đại đang dần thay thế những công đoạn tay chân truyền thống như: máy cắt CNC (tạo dòng sản phẩm); máy phân tách quang phổ chuyên dụng (phân tích thành phần hóa học vật liệu), máy mài… đã phần nào giảm bớt sức lao động của người thợ. Tuy nhiên, để làm cho ra được 1 sản phẩm hoàn chỉnh, các sản phẩm đúc vẫn buộc phải trải qua 7 quá trình chính: tạo mẫu, tạo khuôn, nấu chảy nguyên liệu, rót khuôn, hoàn thiện sản phẩm (chạm trổ) và đánh bóng. Trong đó, quá trình hoàn thiện sản phẩm mang khía cạnh quyết định phần “hồn” của mỗi sản phẩm đúc.
Sản phẩm đúc đồng của làng nghề Tống Xá siêu đa dạng, phong phú, đạt tới trình độ tinh xảo từ đồ phong thủy, tranh, hoành phi, câu đối đến các bức tượng Phật, danh nhân bản hóa, lãnh tụ dân tộc với đa dạng công trình quy mô to như: tượng đài Chiến thắng Điện Biên Phủ, tượng Bác Hồ tại Nhà lưu niệm huyện Định Hóa (Thái Nguyên); tượng Tổng Bí thư Lê Duẩn tại Nhà Lưu niệm thức giấc Quảng Trị; tượng Vua Lý Thái Tổ, tượng Phật tổ Như Lai đặt tại núi Non Nước, huyện Sóc Sơn (Hà Nội); tượng Quốc dòng Âu Cơ và những vị Lạc tướng, Lạc hầu tại Khu di tích lịch sử – văn hóa Đền Hùng (Phú Thọ); tượng 14 vị vua thời Trần tại Khu di tích lịch sử – văn hóa Đền Trần – Chùa Phổ Minh (Nam Định); tượng Tam thế Phật tổ Như Lai tại Chùa Bái Đính (Ninh Bình)…
Về làng Tống Xá hôm nay, đi đến đâu cũng bắt gặp hình ảnh những bếp lửa đỏ rực; mỗi người thợ làng nghề vẫn luôn cố gắng tăng tay nghề, đưa khoa học đúc kim dòng ngày 1 hiện đại hơn. Làng Tống Xá hiện mang hơn 4.000 nhân khẩu mang hơn 170 doanh nghiệp, cơ sở đúc; doanh thu làng nghề đạt hàng nghìn tỷ đồng mỗi năm. Sản phẩm đúc đồng của làng nghề Tống Xá đã xuất khẩu sang hàng chục quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới.
Ngày nay, cộng sở hữu các sản phẩm đồ đồng mang giá trị nghệ thuật cao thì những nét đẹp văn hóa phi vật thể của làng nghề Tống Xá cũng đang được những thế hệ người dân nơi đây kế thừa, giữ giàng và phát huy, tiêu biểu là tín ngưỡng thờ tổ nghề. Lễ hội Đền thờ Đức Thánh tổ nghề đúc được công ty 3 năm 1 lần vào những ngày 10, 11 và 12-2 âm lịch gồm những lễ thức trọng thể như: lễ mộc dục, lễ cầu an, lễ rước kiệu, tế nam quan, tế nữ quan… Nghi lễ rước kiệu Đức Thánh tổ sở hữu sự tham gia của đông đảo quần chúng. # địa phương và du khách thập phương.
Nghi lễ được khởi hành từ Đền thờ Đức Thánh tổ đến Miếu Đằng Dương và ngược lại. Tham dự đoàn rước còn mang những đội múa lân – sư – rồng, đoàn Phật tử, đội rước bát biểu, đội tế nam quan, nữ quan cùng những cụ cao niên trong làng. Sau khi đoàn rước yên vị tại Đền Đức Thánh tổ diễn ra nghi lễ rước lửa thiêng làng nghề từ đền thắp lên đài đuốc mở màn lễ hội. Nét đặc nhan sắc trong lễ hội làng Tống Xá là lễ thức “hiến xảo” dâng Thánh.
Để chuẩn bị cho nghi lễ này, các gia đình trong làng sẽ làm cho khuôn đúc để dâng cúng trước cửa đền. Ngoài các sản phẩm đồ thờ truyền thống như: chuông, tượng, đỉnh, cây đèn… thì những mặt hàng như: mỏ neo, chân vịt tàu thuỷ… cũng được sở hữu ra để trình Đức Thánh tổ. Trong lễ hội Đền thờ Đức Thánh tổ Tống Xá diễn ra nhiều hoạt động văn hóa đặc dung nhan như: hát chèo, hát văn, vật cầu dưới bùn, leo cột mỡ, bắt vịt dưới ao, tổ tôm điếm, cờ tướng, múa kiếm, thả rồng bay… Trong đó, các tiết mục chèo của đội văn nghệ làng Tống Xá thường diễn các trích đoạn tự biên như: “Kiến Hòa mở hội”, “900 năm vàng son Thánh tổ truyền nghề”, “Thánh tổ Minh Không truyền nghề đúc Tống Xá”… tụ họp khiến cho nổi bật công lao của nhị vị Thành hoàng Tống Phúc Thành, Dương Vạn Hợp và Đức Thánh tổ Nguyễn Minh Không.
Để làng nghề phát triển cần sản xuất tập trung với quy mô lớn. Bên cạnh sự nỗ lực của các làng ngề và các nghệ nhân thì sự quan tâm của chính quyền các địa phương góp phần quan trọng vào sự bảo tồn và phát triển làng nghề truyền thống.
Nếu có dịp bạn tới mảnh đất Ý Yên mời bạn tới thăm quan làng nghề đúc đồng Tống Xã quê hương tôi nhé!
Nguồn: baonamdinh.vn
Someone necessarily assist to make severely articles I’d state. That is the very first time I frequented your web page and thus far? I surprised with the research you made to create this actual publish extraordinary. Great activity!